Złote i srebrne Orły, Amerykański Bizon – te nazwy znają wszyscy, którzy kiedykolwiek zetknęli się z tematyką monet bulionowych. Zachwycają one swym pięknem. Warto jednak zapoznać się także z historiami, które za nimi stoją. Często są one bowiem równie fascynujące, jak to, co widzimy, trzymając w dłoni takie miniaturowe dzieło sztuki.
Złoty Amerykański Orzeł i jego Liberty
Jedną z najbardziej rozpoznawalnych amerykańskich monet bulionowych jest złota moneta, powszechnie nazywana Orłem (American Eagle). Nazwa pochodzi od rewersu, na którym znajduje się wizerunek bielika amerykańskiego – jednego z symboli narodowych USA. Przez lata mogliśmy obserwować na monecie orła lądującego w gnieździe z gałązką oliwną w szponach. W roku 2021 rewers monety zmienił się i odtąd przedstawia jedynie głowę ptaka.
Na awersie monety znajduje się Liberty (rzymska Libertas) – kobieta z rozwianymi włosami, która reprezentuje tak ważną w kulturze amerykańskiej wolność. W prawej dłoni trzyma pochodnię, w lewej gałązkę oliwną. W tle zaobserwować możemy budynek Kapitolu, nad którym niebo rozświetlają promienie wschodzącego słońca. Autorem tego słynnego awersu jest Augustus Saint-Gaudens (1848-1907), amerykański rzeźbiarz, który powszechnie uważany był za ucieleśnienie ideałów amerykańskiego renesansu.
Saint-Gaudens urodził się w Nowym Jorku, jednak kształcił się m.in. w Europie. Należał do tzw. pokolenia Beaux-Arts. Zanim zaprojektował Liberty, zdobył sławę dzięki pomnikom upamiętniającym bohaterów wojny secesyjnej. Do jego najsłynniejszych dzieł należą m.in.: The Man – pomnik przedstawiający prezydenta Abrahama Lincolna, pomnik Roberta Goulda Shawa w Boston Common, monument generała Shermana w nowojorskim Central Parku czy figura generała Johna A. Logana.
Wzór dzisiejszego Amerykańskiego Orła został zaczerpnięty z monety historycznej – słynnej dwudziestodolarówki, funkcjonującej dziś jako double eagle – wybijanej w latach 1907-1933. Saint-Gaudens nie dożył pierwszej emisji swojej monety. Zmarł 3 sierpnia 1907 roku. Sama moneta została wycofana z obiegu wskutek wprowadzenia przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta rozporządzenia wykonawczego nr 6102, zabraniającego amerykańskim obywatelom gromadzenia złota. W związku z powyższym, cały nakład Orła z 1933 roku miał zostać zniszczony. Tak się jednak nie stało – kilka monet z tego rocznika ocalało, choć nie wiadomo dokładnie, ile. Oficjalnie istnieją trzy: dwie w rękach amerykańskiego rządu, trzecią w 2002 roku kupił na aukcji w Sotheby’s anonimowy kolekcjoner, płacąc za nią 7 590 020 dolarów.
Od 1986 roku awers Saint-Gaudensa, przedstawiający Liberty, zdobi monetę bulionową Amerykański Orzeł. Cieszy się ona ogromną popularnością na całym świecie, a U.S. Mint rocznie wybija od kilkuset tysięcy do ponad miliona sztuk monet jednouncjowych oraz od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy monet o mniejszej masie (1/10, 1/4 i 1/2 uncji).
Złoty Bizon i indiańscy wodzowie
Amerykański Bizon to moneta stosunkowo nowa – emitowana jest od 2006 roku. Jednak, podobnie jak Orła, jej korzenie sięgają pierwszej połowy ubiegłego stulecia. W tym przypadku zarówno awers, jak i rewers są bezpośrednim nawiązaniem do niklowej pięciocentówki z lat 1913-1938, za której projekt odpowiadał James Earle Fraser (1876-1953).
Fraser, późniejszy uczeń i asystent Saunt-Gaudensa, wychował się na pograniczu, wśród rdzennych plemion. Obserwował życie, ale i upadek amerykańskiego bizona, a także zepchnięcie Indian do rezerwatów. Przygodę z rzeźbą rozpoczął w dość młodym wieku – mając zaledwie 14 lat zaczął uczęszczać na zajęcia w Art Institute of Chicago, zaś mając lat 18, mógł pochwalić się pierwszym sukcesem, który do dziś pozostaje jednym z jego najsłynniejszych dzieł – Koniec szlaku to rzeźba przedstawiająca indiańskiego wojownika na koniu. Otworzyła mu ona drogę do najlepszych szkół artystycznych w Europie. Został zaproszony do Ecole des Beaux Arts i Académie Julian w Paryżu. Później pracował jako asystent Richarda Bocka i Augustusa Saint-Gaudensa.
W 1911 roku – na prośbę ówczesnego sekretarza skarbu Franklina MacVeagha – opracował projekt nowej pięciocentówki. Fraser ochoczo skorzystał z nadarzającej się okazji, by upamiętnić będące wówczas niemalże na wymarciu amerykańskie bizony oraz Indian. Na rewersie monety znalazł się zatem bizon wzorowany na Czarnym Diamencie – słynnym mieszkańcu ogrodu zoologicznego w nowojorskim Central Parku. Z kolei głowa Indianina z awersu inspirowana była postaciami trzech Indiańskich wodzów: Żelaznego Ogona z plemienia Siuksów, Wielkiego Drzewa z plemienia Kiowa oraz wodza Dwa Księżyce z plemienia Czejenów.
Projekt spodobał się sekretarzowi skarbu, mennicy oraz recenzentom. Jedyną osobą, która nie była zadowolona z nowej pięciocentówki, był ówczesny główny grawer mennicy Charles E. Barber, całkowicie pominięty w procesie planowania nowej monety. Kongres zatwierdził jednak projekt i 4 marca 1913 roku weszła do obiegu pięciocentówka z bizonem.
Warto przy tym wspomnieć, że moneta wywarła pozytywny wpływ na sytuację bizona amerykańskiego, którego liczebność w owym czasie w USA wynosiła zaledwie ok. 1000 zwierząt. Tworzenie w XX wieku parków narodowych, na terenie których zwierzęta te mogły znaleźć bezpieczną przestrzeń życiową, przyczyniło się do ocalenia tego gatunku. Dziś, według szacunków, na terenie USA żyje ok. 20 tys. bizonów, zaś od 2006 roku dostępna jest w sprzedaży moneta American Buffalo, będąca wierną repliką pięciocentówki Frasera, wykonana jednak ze złota próby 9999. Roczne nakłady jednouncjowej monety wahają się w przedziale od kilkudziesięciu tysięcy do maksymalnie 350 tys. w 2021 roku.
Srebrny Orzeł i Liberty Weinmana
Srebrny Amerykański Orzeł to moneta ciesząca się ogromną rozpoznawalnością na całym świecie. Emitowana jest od roku 1986, jednak nie będzie chyba żadną niespodzianką fakt, że jej projekt powstał o wiele wcześniej – w 1916 roku. Jego autorem był niemiecki imigrant Adolph Alexander Weinman (1870-1952), rzeźbiarz i – podobnie jak Fraser – uczeń Saint-Gaudensa.
Weinman urodził się w Durmersheim w Wielkim Księstwie Badenii. Gdy w 1880 roku zmarł jego ojciec, matka wraz z dziećmi wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych w poszukiwaniu lepszego życia. Adolph od najmłodszych lat przejawiał zainteresowanie sztuką – zarówno rysunkiem, jak i modelowaniem oraz rzeźbieniem. W wieku 15 lat rozpoczął praktykę u Fryderyka Kaldenberga, u którego zdobywał pierwsze szlify w rzeźbie w drewnie i kości słoniowej. Uczył się także w New York City Cooper Union oraz w Art Students League. Mając lat 20, dołączył do pracowni medalierskiej Philipa H. Martiny’ego, gdzie doskonalił swoje umiejętności w pracy nad medalami i monetami, zaś kilka lat później trafił pod skrzydła samego Augustusa Saint-Gaudensa.
W dziedzinie rzeźby pochwalić się mógł wieloma osiągnięciami, do których zaliczyć należy chociażby pomnik Abrahama Lincolna na placu publicznym w Hodgenville w stanie Kentucky, Fontannę Centaurów przy Kapitolu stanu Missouri czy Pomnik Żołnierzy i Żeglarzy Unii w Wyman Park w Baltimore.
W 1915 roku dyrektor mennicy Robert W. Woolley zlecił Komisji Sztuk Pięknych ogłoszenie konkursu na projekt dziesięciocentówki i półdolarówki. Do udziału w konkursie zaproszono Weinmana i dwóch innych rzeźbiarzy. Projekty Weinmana okazały się zwycięskie, choć komisja wybrała także projekt ćwierćdolarówki Hermona A. MacNeila, która była bita w latach 1916-1930.
Dziesięciocentówka Weinmana stała się znana jako Mercury dime („dime” to potoczne określenie dziesięciocentówki), zaś pół dolara to słynna Idąca Liberty, którą znamy dziś ze Srebrnego Orła. Co ciekawe, twarz Liberty na obu monetach wzorowana była na popiersiu Elsie Kachel Stevens, które Weinman wyrzeźbił trzy lata wcześniej.
Moneta półdolarowa wybijana była w latach 1916-1947. Projekt wrócił w 1986 pod postacią srebrnej monety z Idącą Liberty na awersie, ale współcześnie zaprojektowanym rewersem: w latach 1986-2021 był to orzeł heraldyczny z tarczą i trzynastoma pięcioramiennymi gwiazdami, projektu Johna M. Mercantiego, a od 2021 roku jest to bielik amerykański lądujący na gałęzi, projektu Emily S. Damstry.
Srebrny Orzeł Amerykański to moneta bulionowa z jednym z najwyższych nakładów na świecie. W latach 1986-2007 nakład monety kształtował się w okolicach 5-10 milionów uncji. Od 2008 roku jest to często 20 mln i więcej. Rekordowy był rok 2015, kiedy to U.S. Mint wybiła 47 milionów uncji Srebrnego Orła, co czyni go niewątpliwie jedną z najliczniej występujących i najliczniej kupowanych monet bulionowych świata.
Od ponad 10 lat zawodowo związany z rynkiem złota. W Goldenmark odpowiada za przygotowywanie treści, raportów i innych publikacji.
