Subiektywny przegląd rynku sztuki w 2022 roku

Okres post-pandemiczny okazał się sprzyjający dla rynku sztuki oraz dla wydarzeń wystawienniczych. Potrzebujemy obcowania ze sztuką na żywo, co potwierdzają liczby odwiedzających znaczące imprezy kulturalne.

Aukcje

Najważniejsze wydarzenia i najbardziej spektakularne sprzedaże na polskich aukcjach na ogół koncentrują się na końcówce roku. Ta tendencja nie zawiodła i tym razem.

Grudniowa licytacja obrazu olejnego z 1883 roku zatytułowanego Portret córki Heleny z krogulcem mistrza polskiego malarstwa akademickiego Jana Matejki zakończyła się na poziomie 12 mln 600 tysięcy złotych (wraz z opłatą aukcyjną 15 mln 120 tysięcy złotych). Jest to rekordowa sprzedaż dzieła na polskim rynku sztuki. Tym samym jest to najdroższe dzieło sprzedane w Polsce.

Pod znakiem zapytania pozostaje licytacja dzieła Jacka Malczewskiego Rzeczywistość z 1908 roku. Sprzedaż warunkowa wynosi 17 mln złotych (20 mln 400 tysięcy zł z opłatą aukcyjną). Aktualnie jednak transakcja została wstrzymana z uwagi na konieczność wyjaśnienia okoliczności wywiezienia obrazu z Polski w latach 50. Sprawę wyjaśnia prokuratura na wniosek Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Detektywistyczne wątki nie ominęły naszych zachodnich sąsiadów. Dom aukcyjny Grisebach w Berlinie wystawił na aukcje i sprzedał akwarele Wassylia Kandinskiego za 310 tysięcy euro. MKiDN wraz z Ambasadą starało się wstrzymać sprzedaż, wskazując, że dzieło pochodzi ze zbirów muzealnych Muzeum Narodowego. Na razie prowadzone jest dochodzenie w sprawie.

Po okresie pandemicznym, kiedy to część aukcji zostało odroczonych, kilka dużych kolekcji trafiło pod młotek. W Sotheby’s rekord aukcyjny ustanowiła sprzedaż The Macklowe Collection na łączną kwotę 922,2 mln USD. Jest to kolekcja rzadkich i kultowych arcydzieł z XX i XXI wieku, będąca wynikiem ciągłych poszukiwań i cierpliwości w dążeniu do posiadania najlepszych dzieł poszczególnych artystów.

Szczególną uwagę przykuwa sprzedaż kolekcji współzałożyciela Microsoft Paula G. Allena w listopadzie. Pobiła ona wszelkie dotychczasowe rekordy. Pięć dzieł z górnej półki zostało sprzedanych za ponad 100 milionów dolarów każde.

Polski rynek również może pochwalić się pierwszą w historii sprzedażą aukcyjną znaczącej kolekcją dzieł sztuki, należącej do Grażyny Kulczyk. Sprzedaż blisko dwustu dzieł przyniosła łączną kwotę 37,4 mln zł, ustanawiając tym samym nowy rekord i stając się najdroższą aukcją kolekcji na polskim rynku sztuki.

Oszałamiające rekordy sprzedaży w tym roku były sygnałem, że kupujący na rynku sztuki nadal są entuzjastycznie nastawieni, nawet gdy inflacja rośnie, a świat przygotowuje się na recesję.

Targi Art Basel

W grudniu większość kolekcjonerów spotkała się na targach sztuki w Miami. Art Basel w Miami Beach przeszło długą drogę od momentu swojego powstania w 2002 roku. Ustawione jako kulturowe miejsce spotkań w świecie sztuki między Ameryką Północną i Łacińską. Targi zawsze wykorzystywały różnorodność prac i wystawców jako swój atut i wyróżnik. Kiedy Art Basel otworzyło swoje podwoje w Miami Beach na początku XXI wieku, miasto było w trakcie odbudowy swojego kulturowego wizerunku jako raju sztuki, a nie imprezowego życia, które definiowało jego reputację w latach 80. i 90.

Po dwudziestu latach Art Basel w Miami Beach zostało zinstytucjonalizowane. Przeglądając oficjalny raport targowy z inauguracyjnej edycji, można zauważyć nacisk na multimedialną praktykę artystyczną, w tym rzeźbę, fotografię, instalacje, performance i wiele innych technik artystycznych, a nie malarstwo. Jednak w 2022 roku tak nie było: malarstwo dominowało na stoiskach, tak jak na targach sztuki przez cały rok. I chociaż wiele z nich odzwierciedlało najbardziej utalentowanych współczesnych malarzy abstrakcyjnych i figuratywnych, bywalcy targów wydawali się zmęczeni przytłaczającą powtarzalnością tego medium i byli spragnieni czegoś innego.

Co ciekawe, w poprzednich latach dużą popularnością cieszyła się sztuka figuratywna, portrety, martwa natura, rzeczy rozpoznawalne i bliskie dla naszego oka. W 2022 roku trend ten odwrócił się w kierunku abstrakcji.

Biennale w Wenecji

Nie zmienia się natomiast trend zorientowany na sztukę kobiet, o czym świadczyć może chociażby to, co można było zobaczyć na Biennale w Wenecji.

Z uwagi na pandemię zostało ono przesunięte o rok. Od 2019 roku, kiedy to miała miejsce poprzednia edycja, wydarzyły się sytuacje bez precedensu, począwszy od pandemii i wojny w Europie, na katastrofie klimatycznej, milionach uchodźców i masowych protestach w wielu krajach skończywszy.

Tytuł tego rocznego Biennale brzmiał Mleko snów. Kuratorka wystawy Cecilia Alemani postawiła na cytat literacki, zaczerpnięty z tytułu powieści Leonory Carrington.

Głos artystek wybrzmiał najgłośniej. Główna nagroda powędrowała do Simone Leigh, zaś Złote Lwy za najlepszy pawilon do reprezentującej Wielką Brytanię Soni Boyce, wykładowczyni na University of Arts w Londynie, artystki pochodzenia karaibskiego. Jej wystawa pt. Feeling Her Way to instalacja video, w której najważniejszym elementem stają się głosy wielu śpiewających i improwizujących, czarnoskórych kobiet.

Polski pawilon idealnie wpisał się w temat główny imprezy. Małgorzata Mirga-Tas wraz z grupą szwaczek wykonała ogromną pracę, która nie tylko pokryła wszystkie ściany wewnątrz pawilonu, ale także jego fasadę. Przeczarowując świat składa się z dwunastu paneli, które nawiązują do Salonu Miesięcy w Pałącu w Ferrarze, opisywanego przez Aby’ego Warburga. Tkaniny Mirgi-Tas przedstawiają ważne postaci z romskiej historii, a także życie codzienne Romów w Czarnogórze, gdzie mieszka artystka. To opowieść o wędrówce obrazów w kulturze romskiej, polskiej i europejskiej. Artystka oddaje hołd kobietom ze swojej rodziny i historii polsko-romskiej społeczności.

Wystawy

Pozostając na polskim podwórku, warto wspomnieć o monograficznych wystawach. W tym roku świętujemy setną rocznice urodzin jednego z najbardziej znanych artystów, klasyka sztuki współczesnej Wojciecha Fangora. Wciąż możemy podziwiać jego dzieła na wystawie Fangor. Poza obraz w Pałacu Opatów w Oliwie. Natomiast Kraków proponuje podróż do świata art deco najsłynniejszej i kontrowersyjnej artystki Tamary Lempickej. Prezentuje ponad czterdzieści obrazów, wypożyczonych z prywatnych i instytucjonalnych kolekcji w Europie i Stanach Zjednoczonych. Twórczość artystki skupia się na wydobywaniu psychologicznych cech modela, zgłębia jego osobowość, przekłada opowieść na płótno w charakterystycznym tylko siebie stylu.

Ten rok zostanie zapamiętany również dzięki pierwszemu pokazowi prac światowego artysty Anisha Kapoora w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. Wyjątkowe dzieła artysty charakteryzują się abstrakcyjnymi, ale zarazem biomorficznymi formami, wyłaniającymi się z kamiennych bloków wykonanych z marmuru, granitu, wapienia czy onyksu. Możliwość obcowanie ze sztuka artysty mamy do lutego 2023 roku.

Raport Art Basel podsumowujących 2022 roku, wskazuję na nadal rosnącą tendencje zainteresowanie zakupów dzieł sztuki przez internet wśród pokolenia Z i Millenialsów. Wszystko wskazuję, że jesteśmy w momencie zmiany pokoleń i zachowań konsumenckich, kiedy technologie w postaci maila, telefonu lub komunikatora będą głównym narzędziem sprzedażowym, pomijając dotychczasową formę żywej rozmowy.