Malarstwo to tylko jedna z wielu dziedzin sztuki, a w jego obrębie spotkać się możemy z setkami najrozmaitszych terminów i nazw. Oto wybrane terminy malarskie, które warto poznać na początku, by móc swobodniej poruszać się po świecie sztuki.
Abstrakcjonizm
Abstrakcja (z łac. abstractio „oderwanie”) to termin, który bardzo często gości w sztukach plastycznych. Oznacza dzieło pozbawione wszelkich cech ilustracyjności czy naśladowania natury (można też powiedzieć, że dzieło jest niefiguratywne). W obrębie sztuki abstrakcyjnej na przestrzeni lat pojawiło się wiele nurtów, które różnią się nieco podejściem do tematu abstrakcji. Z grubsza dzielą się one na abstrakcję geometryczną, która często bazuje na figurach geometrycznych i kształtach, abstrakcję niegeometryczną (słynnym przedstawicielem był Jackson Pollock) oraz sztuka kinetyczna, skupiająca się na tworzeniu ruchomych rzeźb np. z metalu.
Wśród najpopularniejszych przedstawicieli nurtu zwanego abstrakcjonizmem, wymienić można Paula Klee, Jacksona Pollocka a także Wojciecha Fangora, którego część prac nawiązuje do stylistyki op-art (optical art, wizualizm).
Ekspresjonizm
Kierunek artystyczny z początku XX wieku, w którym tradycyjne przywiązanie do realizmu i proporcji zostało zastąpione emocjonalnym związkiem artysty z tematem. Obrazy ekspresjonistyczne posiadają często elementy abstrakcji, a rzeczywistość bywa zniekształcona pod względem koloru czy form, by podkreślić i wyrazić intensywne emocje artysty.
Za jedno z najwybitniejszych dzieł ekspresjonizmu uważany jest Krzyk Edvarda Muncha.
Sztuka konceptualna
Początki sztuki konceptualnej sięgają lat 60. XX wieku. Jest to nurt, w którym koncepcje, idee i proces twórczy stoją na pierwszym miejscu. Znakomitym przykładem artysty tworzącego w nurcie konceptualnym jest Roman Opałka, który ilustrował upływ czasu, tworząc przez lata swoje dzieło/cykl OPALKA 1965 /1 – ∞ (zwany także Programem). Polegał on na zapisywaniu przez artystę szeregu liczb, z początku białą kredą na czarnym płótnie, później na szarym, a od 1972 r. coraz jaśniejszym. Dodatkowo każda liczba była przez niego wymawiana i nagrywana na magnetofon, a do skończonego obrazu artysta załączał swoje aktualne zdjęcie.
Surrealizm
Styl artystyczny, który rozwinął się w Europie w latach dwudziestych XX wieku. Charakteryzuje się wykorzystaniem podświadomości jako źródła kreatywności, w celu wyzwolenia malarskich tematów i pomysłów. Obrazy surrealistyczne często przedstawiają nieoczekiwane lub irracjonalne przedmioty w atmosferze fantazji. Jednym z najwybitniejszych, a zarazem najpopularniejszych artystów surrealistycznych był Salvador Dali. Symbolem surrealizmu stało się jego dzieło Trwałość pamięci, które przedstawia roztopione, rozpływające się zegary.
Symbolizm
Kierunek, który powstał we Francji i Belgii w drugiej połowie XIX wieku. Zakładał, że świat materialny jest złudą, a prawdziwy, idealny świat, którego nie można poznać zmysłami, można opisać wyłącznie za pomocą symboli. Wśród najsłynniejszych przedstawicieli symbolistów w malarstwie wymienić można chociażby Gustava Klimta, Jacka Malczewskiego czy Stanisława Wyspiańskiego.
Impresjonizm
XIX-wieczny ruch artystyczny, który powstał dzięki grupie artystów z Paryża. Charakterystyczne dla malarstwa impresjonistycznego są stosunkowo małe, cienkie, ale widoczne pociągnięcia pędzla, otwarta kompozycja i nacisk na dokładne odwzorowanie zmieniających się właściwości światła. Artyści impresjonistyczni często akcentowali upływający czas, malując np. dany pejzaż o różnych porach roku. Główni przedstawiciele nurtu to Claude Monet, Auguste Renoir czy Edgar Degas.
Pejzaż
Przedstawianie w sztuce krajobrazów, jak doliny, góry, lasy czy rzeki, ale też miast (weduta – pejzaże miejskie) czy portów (marina – krajobraz marynistyczny np. William Turner). Rozkwit pejzażu nastąpił w XVII wieku, kiedy to wyodrębniły się z niego odmiany tematyczne, jak pejzaż topograficzny czy fantastyczny. W XIX w. powstała tzw. szkoła z Barbizon, która skupiała się na tworzeniu pejzaży wiejskich.
Martwa natura
Temat skupiający się na przedstawieniu przedmiotów nieożywionych (żywności, kwiatów, wazonów, biżuterii etc.), najczęściej ułożonych w scenę o ciekawej kompozycji, kolorystyce i oświetleniu. Początki malowania martwych natur sięgają XVI-wiecznych Włoch. W późniejszym okresie chętnie sięgano po martwe natury we Flandrii i Holandii (XVII wiek). Przykładowym dziełem przedstawiającym martwą naturę mogą być chociażby cała seria obrazów ze słonecznikami Vincenta van Gogha.
Perspektywa
Perspektywa tworzy wrażenie głębi poprzez użycie linii, które sprawiają, że obraz wydaje się trójwymiarowy. Im bliżej jest obiekt, tym jest większy i bardziej szczegółowy. Ale perspektywa może być oddana także poprzez kolory. W obrazie Wędrowiec przed morzem mgły Caspara Davida Friedricha odległe obiekty są coraz bledsze w myśl koncepcji, że w miarę oddalania się obserwowanych obiektów, obserwatora dzieli od nich grubsza warstwa powietrza.
Barwa
I na koniec ostatnie, ale nie mniej ważne – barwa. Bo malarstwo, w większości przypadków, opiera się właśnie na barwie, a konkretnie na tworzeniu obrazów z plam kolorów, za pomocą farb, pasteli, kredek czy innych przyborów.
O barwie warto wiedzieć to, że jest to wrażenie psychiczne wywołane w mózgu, pod wpływem światła, które odbija się od danego przedmiotu, i trafia do ludzkiego oka. Warto też wiedzieć, że barwy, również ich zestawienia czy całe palety, budzą w nas emocje, co stoi właściwie u podstaw całego malarstwa i innych sztuk plastycznych. Gdyby było inaczej, do dziś ludzkość tworzyłaby monochromatyczne malunki bazujące na linii i nie rozwinęłyby się takie nurty jak impresjonizm czy ekspresjonizm.
